'Als je je maar lekker voelt, dat is de norm' PEDAGOGE LEA DASBERG PLEIT VOOR OPVOEDING MET De jeugd van tegenwoordig wordt te waardevrij en onmaatschappelijk opgevoed, zegt Lea Dasberg. Er moet meer aandacht worden gegeven aan gewetensvorming en gemeenschapszin. Wie moet dat doen, en waar en hoe? 'Morele opvoeding moet op school gebeuren.'
JOSÉ VAN DER SMAN
Haar kritiek op de manier waarop de jeugd nu wordt grootgebracht is niet mals. Kinderen, zegt de in Israël wonende historica en pedagoge Lea Dasberg, worden al sinds de jaren zeventig, in Nederland en in de hele westerse wereld te geïsoleerd, te individualistisch en te waardevrij opgevoed. Ze worden veel te lang buiten de wereld van volwassenen gehouden in een apart jeugdland, waar zij geen collectieve verantwoordelijkheden dragen en geen rol van betekenis mogen spelen in de maatschappij. Ze hoeven zich alleen maar met zichzelf en hun eigen geneugten bezig te houden. Die andere wereld, die van volwassenen, wordt hun bovendien voornamelijk in negatieve zin voorgehouden. Als een wereld van geweld, van armoede, honger, uitbuiting, vervuiling en van gevaar. Geen wonder dus dat jongvolwassenen niet staan te trappelen om als betrokken burgers deel uit te maken van die wereld, zegt Dasberg. Geen wonder dat zij een gebrek aan gemeenschapszin en collectieve normen en waarden aan de dag leggen. In veelgeprezen boeken en lezingen heeft Dasberg de afgelopen decennia de noodklok geluid. Pas de laatste tijd dringt haar boodschap in bredere kring door. Vooral haar pleidooi voor een meer normatieve, morele pedagogiek geeft opvoeders te denken, want wat moeten we doen nu God en Koningin, Marx en Maharashi voor velen hebben afgedaan als wegwijzer? Waar moeten we de normen en waarden vandaan halen om de toekomstige generaties kinderen mee groot te brengen?
Leergierigheid won het van de schroom voor de strenge kinderloze dame die ons opvoeders regelmatig op de vingers tikt. In haar flat in een buitenwijk van Jeruzalem - de zionistische Dasberg emigreerde negen jaar geleden naar Israël en zet zich daar in voor de vernieuwing van het basisonderwijs - beantwoordt zij de vraag wat naar haar maatstaven anno 1993 een goede morele opvoeding behelst. JEUGDLAND U kritiseert herhaaldelijk de geïsoleerde, egocentrische en waardevrije moderne opvoeding. Heeft u er ook een verklaring voor? 'Ja. De neiging om het kind te laten opgroeien in wat ik jeugdland noem, dus in een wereld apart van de volwassenen, is een uitvloeisel van de op zich buitengewoon positieve Verlichting in de achttiende eeuw. Die Verlichting heeft het kind bevrijd van kinderarbeid, kinderhuwelijk en andere grote lasten en emoties die het nog niet aankon. Die terechte bescherming is in deze eeuw te ver doorgeschoten in het isolement van het kind. Uit angst het kinderzieltje te beschadigen krijgt het nu helemaal geen indrukken meer te verwerken. Dat is niet goed. Een kind dat niet mag meedoen aan de wereld van de volwassenen zal aan die wereld ook geen boodschap hebben; er geen verantwoordelijkheid voor Ieren voelen. Zo'n kind leert alleen maar zorg om zichzelf te hebben en te denken this is my life. Alsof dat leven niet met duizenden draadjes aan andere levens is verbonden. 'Wij hebben een lange tratditie van respect voor mensenrechten'
'Het is het narcisme van deze eeuw dat je ook terugvindt in de opvoeding. Het is een begrijpelijke reactie op de tijd waarin nooit rekening werd gehouden met de persoonlijke behoeften van een kind, waarin alleen maar gedicteerd werd: je moet meeverdienen voor je ouders, je moet soldaat worden voor je vaderland, je moet priester worden voor de kerk. De afrekening daarmee is verzand in een cultuur van ieder voor zich en God voor ons allen. En als God niet meer bestaat is het alleen nog maar ieder voor zich.
'Dat is onvoldoende. Niet alleen omdat een samenleving waarin iedereen het "ik, ik en nog eens ik" met grimmige ernst belijdt een jungle vol moord en doodslag wordt. Ook omdat een dergelijke levenshouding voor velen onbevredigend is.
'Ze zoeken niet alleen afleiding of rituelen, maar vooral ook richtsnoeren. Wat moet je in je leven doen? Hoe moet je het doen? Waarom? Wat hebben onze cultuur en samenleving nog te bieden voor degenen die niet in God of Marx geloven? 'Als ik over normen en waarden praat, dan bedoel ik daar niet perse religieuze normen en waarden mee. De Nederlandse geschiedenis en cultuur zijn rijk genoeg ons universele waarden uit te putten waarmee we uit de voeten kunnen. Onze cultuur is een cultuur van humanisme en Verlichting. Nergens zijn de ideeën van de Verlichting zo sterk omarmd als in Nederland. In de meeste landen werden ze door Napoleon op de punt van de bajonet binnengebracht en opgedrongen. Men slikte het gedachtegoed tegen heug en meug. Duitsland is na de val van Napolcon bijvoorbeeld onmiddellijk teruggekeerd naar de donkere middeleeuwen.
'Wij niet. Wij hebben een lange traditie van respect voor mensenrechten, van emancipatie van minderheden, zoals vroeger de joden. In veel zaken van beschaving liepen wij in Europa voorop. Wij hadden al in de zestiende eeuw bijvoorbeeld, dus voor de Franse revolutie, de openbare terechtstellingen afgeschaft.
'Wij hebben kortom, een geweldige eigen cultuur met een prachtig stelsel normen en waarden klaarliggen voor gebruik: openheid, belangstelling voor andere mensen en ideeën, het vermogen die in ons op te nemen, respect voor de mens, voor de waarde en waardigheid van de ander. Het is een prachtige cultuur, om zeer trots op te zijn. Ik begrijp dan ook bij God niet waarom die zo wordt verdoezeld.
'Verder kunnen we veel normen en waarden vinden in onze instemming met de democratie. Dat is iets waar vrijwel iedere Nederlander ja tegen zegt en misschien zelfs voor zou vechten.
Wordt dat niet meer in de geschiedenisles geleerd?
PRINCIPES
'Van een dergelijke morele opvoeding is geen sprake in het onderwijs, op een enkele bijzondere school na misschien, waar de christelijke normen en waarden worden uitgedragen en morele problemen aan de orde komen.
Zijn er nog morele dilemma's die tot nadenken kunnen stemmen? De gewetensvragen van de oorlog verdwijnen uit het zicht. Grote ethische kwesties als abortus en euthanasie lijken afgedaan. Het gaat ons allemaal goed, dus waarom zouden we moeilijk gaan doen? 'Het valt me op dat jongeren als ze het dichter bij huis zoeken, zich voornamelijk gewetensvragen stellen over de persoonlijke vrijheid en de rechten van groepen met specifieke problemen, en niet over het welzijn van de maatschappij als geheel. Ze hebben daarbij een neiging naar het romantische, alsof er onder gewone mensen niet genoeg alledaagse problemen zijn die de aandacht verdienen.' U legt sterk de nadruk op het onderwijs, maar is morele opvoeding niet meer een taak van de ouders? 'Het is zeker een taak van de ouders, maar die doen het niet. En ze hebben het ook nooit gedaan. Hoeveel ouders zijn in staat ons enorme erfgoed aan hun kinderen mee te geven? Weinig. In de negentiende eeuw was er in de meeste arbeidersgezinnen helemaal geen tijd om op te voeden. Ouders werkten zestien uur per dag, ze kwamen uitgeput thuis en wilden alleen maar dat de kinderen hun kop hielden. Het gros van de bevolking was voor de overdracht van normen en waarden aangewezen op de school, de kerk, of de jeugdbeweging.
'Tegenwoordig hebben ouders wel meer tijd, maar het leven van het kind speelt zich in toenemende mate buitenshuis af. Ze gaan naar muziekles, naar ballet en voetballen, ze komen thuis om te eten en te slapen. Bovendien heeft de televisie veel ouders monddood gemaakt. 'Nee, morele opvoeding moet op school gebeuren. Het was en is een taak van de overheid. Ik weet dat die klaagt over de jeugd van tegenwoordig en hoe slecht ouders hun kinderen opvoeden, maar ook dat is niets nieuws. Ook in de negentiende eeuw kregen ouders overal, en meestal ten onrechte, de schuld van: de slechte gezondheid van kinderen, het gebrek aan hygiëne, de zuigelingensterfte. 'De overheid is verantwoordelijk voor de toekomst van de hele jeugd en hoe de kinderen hun plaats vinden in de maatschappij. Die verantwoordelijkheid mag niet op de ouders worden afgeschoven, want alleen een kleine elite was en is in staat zijn kinderen een morele opvoeding te geven.'
Nederlandse ouders zijn niet dol op overheidsbemoeienis in dit soort zaken.
Het klinkt een beetje als: normen en waarden moeten nu eenmaal, net als spinazie. Er is niks aan, maar het is wel goed voor je.
'Ik ben gelukkig opgevoed met veel zekerheden'
U bent zelf joods-orthodox opgevoed. Was dat een goede opvoeding?
'Ik ben opgevoed in de joodse geschiedenis en leerde dus alles van de gruwelijk vervolgingen door de eeuwen heen. De kruistochten, de pogroms, de inquisitie. Ik leerde ook dat er na iedere vreselijke periode in de geschiedenis een goede kwam. Ik kreeg dus niet alleen de problematiek van het leven aangeboden, maar ook de boodschap dat we het als joden altijd overleefden en er daarna iets van wisten te maken. Dat heeft mij zowel veel zelfvertrouwen als vertrouwen in de toekomst gegeven. |